jaarverslag 2014
Dit verslag over 2014 is een momentopname van de lopende activiteiten van Huize Aarde. Algemeen doel van de activiteiten is verschillende instituties ertoe te bewegen een maatschappelijk verantwoorde aanpak te ontwikkelen voor actuele complexe vraagstukken, zoals de kringloop van medicijnen en multiresistente bacteriën via het milieu (projecten 1-3).
Een ander vraagstuk waar Huize Aarde aandacht voor vraagt is een duurzame omgang met toxisch restafval van afvalverbrandingsinstallaties (project 4).
Inhoud
1. Project PACMEM
2. Project SOSPharmaH
3. Project MEDUWA
4. Project Vliegas voor zoutcavernes Twente
5. Financiën
1. Project PACMEM
doel
Het doel van Pacmem-coalitie (Pentair BV, Saxion Hogescholen, Waterschap Regge en Dinkel, GMB Watertechnologie, stg. Huize Aarde) is de ontwikkeling van een semi-mobiele installatie waarin meerdere reinigingstechnieken gecombineerd worden voor de verwijdering van medicijnen uit water.
activiteiten & resultaten
De rol van Huize Aarde in het consortium is, naast advisering, het voorbereiden van de markt voor deze techniek en het bieden van een brede, mede te vermarkten, visie, waar de te ontwikkelen techniek een onderdeel van uitmaakt. Huize Aarde heeft daartoe de concepten “groene chemie” en “groene farmacie” uitgewerkt. Voor iedere schakel in de productketen zijn mogelijke handelingsopties aangegeven. De resultaten zijn dit jaar gepubliceerd op groenegezondheid.nl
conclusie
De geboden techniek resulteert in een kostbare investering die men niet zal doen wanneer men daartoe door wetgeving niet gedwongen wordt. De verwachting, aan het begin van het project, dat deze wetgeving op EU-niveau er spoedig zou komen, werd niet beantwoord.
aanbeveling
De Europese Commissie zal eerst het ruime skala aan opties voor een ketenbrede benadering van medicijnvervuiling uit dienen te werken, waarbij men speciale aandacht besteedt aan de haalbaarheid en effectiviteit van brongerichte maatregelen. Zo zou onderzocht moeten worden of de in dit project toegepaste en andere technieken ook al op mobiele schaal dicht bij de bron ingezet kunnen worden.
2. Project SOSPharmaH
doel
Doel van SOSPharmaH (Source Oriented Solutions for Pharma-pollution by Hospitals) is dat het ziekenhuis haar verantwoordelijkheid neemt voor vermindering van de lozing van medicijnen via urine en feces door zowel gehospitaliseerde als ambulante patiënten. Het project beoogt het opzetten van een breed internationaal consortium waarin allerlei brongerichte handelingsopties worden uitgewerkt en uitgetest.
activiteiten & resultaten
UMCU
In het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) worden voorbereidingen getroffen voor een opstart van het project SOSpharmaH in het ziekenhuis. Het ziekenhuis wil het project in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) uitvoeren. Men is bereid als proeftuin te fungeren voor allerlei pilots. De rol van HA is zorg te dragen voor de bewustwording bij o.a. artsen.
De eerste bewustwordingsbijeenkomst vindt plaats in de UMC-Apotheek. Tijdens de geanimeerde discussiebijeenkomst kwam de (schijn)tegenstelling tussen het belang van het milieu en het belang van de patiënt aan de orde. Waar men bovendien niet bij stil had gestaan is dat medicijnvervuiling in feite mengtoxicologie betekent. Gesteld werd dat de Apotheek de intentie heeft in de in ontwikkeling zijnde polypil (een preventieve pil voor alle 55-plussers) alleen de minst milieubelastende ingrediënten op te nemen. Behoefte bestaat aan een milieuclassificatie van medicijnen om keuzes te kunnen maken. Tijdens de contacten met de apotheek blijkt zelfs dat evidence based fytotherapie als alternatief voor reguliere medicijnen bespreekbaar is.
Om zelf een begin te maken start het UMCU eind 2014 haar “icoonproject Groene Farmacie”. In dit project brengt men al vast een pakket van reeds haalbare activiteiten onder, zoals het tegengaan van medicijnverspilling. Het UMCU en de Universiteit Utrecht, Opleiding Farmacie, waarmee Huize Aarde al sinds 2011 onderhandelt, willen in dit project een leidende rol spelen. Enkele andere UMC´s overwegen aansluiting.
Concluderend, het UMC-Utrecht noch Universiteit Utrecht een trekkersrol op zich nemen. Het UU (Innovatiewetenschappen) heeft geprobeerd een onderzoeksdeel van het project gefinancierd te krijgen. Andere financieringsroutes zijn nog niet serieus verkend. Ook intern ontbreekt het aan een trekker om de vrijblijvendheid en kwetsbaarheid van de activiteiten tegen te gaan. Verder is niet duidelijk hoe artsen binnen het UMCU bij de uitvoering betrokken kunnen worden. Alle voorzichtige pogingen daartoe leveren nog geen resultaat op. Aanbevolen wordt ook binnen het artsen-corps naar een trekker te zoeken.
Charité CVH
Huize Aarde heeft op de afdeling Radiologie van het Berlijnse Charité Campus Virchow-Hospital (Charité CVH, zie foto) onderzocht wat de ervaringen waren rond de introductie van urinescheiding voor de opvang van de zeer milieu-persistente röntgencontrastmiddelen. Charité CVH was in 2003 wereldwijd het eerste ziekenhuis dat om milieuredenen het zorgproces (tijdelijk) aanpaste door patiënten te vragen hun urine op te vangen. Deze Duitse ervaringen kunnen hun nut hebben voor de inspanningen in Nederland.
Ondanks de positieve uitslag van het haalbaarheidsonderzoek wist 10 jaar na dato niemand op de afdeling meer iets van het project. De passieve rol van het ziekenhuis in het project heeft er toe geleid dat de ervaringen geen onderdeel zijn geworden van de dagelijkse routine. De initiatiefnemer, de waterleidingsmaatschappij van Berlijn (Berliner Wasserbetriebe), kon wel alle details van de studie melden, en men is graag bereid daarover in Nederland te komen vertellen.
MVO-Zorg
In juli wordt gesproken met MVO-Zorg. Men besluit het thema medicijnvervuiling in het programma van MVO-Zorg op te nemen.
SAAZ-Unie
Het belang van groene farmacie wordt gepresenteerd aan de milieumedewerkers van alle UMC’s, verenigd in de SAAZ-Unie, werkgroep Milieu. Gesproken wordt over uitrol van de activiteiten in het UMCU naar alle UMC’s. Een concreet voorstel werd naar alle UMC’s verstuurd. De Radboud Universiteit toont interesse in het project en men lobbyt intern om SOSPharmaH daar van de grond te krijgen, maar de apotheek werkt hier nog niet mee.
UMCG
Een UMCG professor stelt voor de HA-project SOSPharmaH en MEDUWA-Vecht(e) in zijn INTERREG-VA-project HealthYCare op te nemen. Nadat voorstellen op papier zijn gezet blijkt al spoedig dat de ambities van MEDUWA-V en SOSpharmaH niet goed in de opzet van HealthYCare te passen. Verder zou het voor de projecten van Huize Aarde een oponthoud van enkele jaren betekenen. Een onafhankelijk traject voor MEDUWA wordt voorbereid, en vanaf het najaar onder de beoogde MEDUWA-partners verspreid. Huize Aarde zal het UMCG dit jaar wel assisteren bij de organisatie van een seminar over het thema in 2015. Doel is de thematiek in het UMCG op de agenda te krijgen.
Internationale counter-partner
Op aanraden van de Universiteit Utrecht is zowel in Canada (2013) als dit jaar in Colombia naar internationale samenwerkingspartners voor SOSPharmaH gezocht. In de hoofdstad van Colombia, Bogotá, is over een samenwerking in het kader van SOSPharmaH gesproken met academische ziekenhuizen en hun respectievelijke universiteiten. In de Colombiaanse ziekenhuizen werd direct gesproken met arts-onderzoekers (in het UMCU duurde dit proces vier jaar!). Waaronder een arts die onderzoek doet naar effecten van hormoonverstorende stoffen die o.a. leiden tot hypospadias. De arts meende altijd dat het gevaar “van buiten” kwam (industrie, landbouw e.d.). Nu ontdekte hij dat ook het ziekenhuis zelf een bron van dergelijke stoffen is. Men nam zich direct voor onderzoek naar deze “eigen” stoffen te starten.
Daarnaast is contact gelegd met verschillende Colombiaans ministeries (Duurzaamheid en Gezondheid) en de Nederlandse ambassade. De ambassadeur voorziet een springplankfunctie voor Colombia naar de rest van Zuid- en Midden Amerika. Op de ambassade ziet men graag dat er een overeenkomst komt tussen Colombia en Nederland, die dit breed opgezette project kan ondersteunen. Alle gesproken 17 arts-onderzoekers van 5 academische ziekenhuizen (Universidad Del Rosario; U De Los Andes; U Javeriana; U Nacional; U De Cartagena) hebben zich bereid verklaard als counter-partners aan het project mee te werken, alsmede twee ministeries (Duurzaamheid en Gezondheid) en de Nederlandse Ambassade.
Gezien de ervaringen valt het aan te bevelen Colombia als counterpart in SOSParmaH op te nemen. De voortvarendheid waarmee men in dit land nieuwe onderwerpen tot zich neemt kan wel eens inspirerend werken voor andere partners.
Conferentie Milieu & Veiligheid
Een presentatie wordt gegeven tijdens de landelijke Conferentie Milieu & Veiligheid in Ziekenhuislaboratoria (zie foto). De 160 mensen aanwezig waardeerden de presentatie met een 8. Afgaande op de reacties heeft de dag de aanpak van het complexe medicijnen-vraagstuk in Nederland een stukje dichterbij gebracht.
UvW & EUREAU
Direct, en via vier Master-studenten die bij de Unie van Waterschappen en enkele waterschappen de laatste jaren stage liepen, heeft Huize Aarde klaarblijkelijk meer invloed op het beleid gehad dan verwacht. Tijdens een debat in Brussel over medicijnvervuiling, mede georganiseerd door de farmaceutische industrie, ontdekten we dat de koepel van Europese drinkwater-bereiders en oppervlaktewater-beheerders EUREAU (eureau.org) onze visie op groene farmacie en zelfs haar woordkeus hadden overgenomen. Terugkijkend, kan geconcludeerd worden dat HA binnen vier jaar in staat is geweest middels deze formule (op afstand mede-begeleide studentenstages en vrijblijvende advisering) het beleid bij waterschappen, de UvW en het EUREAU te beïnvloeden.
EAWAG
Ook een onderzoeker van de Zwitserse EAWAG en Universiteit van Bern, was de rol van Huize Aarde binnen de watersector opgevallen: “I interviewed a few Dutch actors (bleken later het Ministerie van IenM en UvW te zijn) and they were very aware of your work. That is great! I have been doing my research in Switzerland, Germany, France and now in the Netherlands and I have not seen any other non-governmental actor as active as your foundation on the topic of pharma-pollution”.
3. Project MEDUWA-Vecht(e)
doel
Het doel van MEDUWA (MEDicijnen Uit het WAter) is middels een brede coalitie van bedrijven, instellingen en organisaties binnen een (deel)stroomgebied - in dit geval het Duits/Nederlandse stroomgebied van de Vecht - via concrete deelprojecten te werken aan vermindering van de verontreiniging van bodem, (drink)water, lucht en voedsel met humane en veterinaire medicijnen en medicijn-resistente (micro)organismen.
activiteiten & resultaten
Het project wordt voorbereid voor een INTERREG-VA-subsidie. Overleg wordt gevoerd met de volgende partijen: waterschap Vechtstromen, UU/IRAS, UNI-Osnabrück, Ostendum BV Enschede, IVM Utrecht, Uni-Münster, Pentair Water Process Technology BV Enschede, Geofox BV Oldenzaal, Universiteit Twente, Radboud Universiteit, Seeconsult Osnabrück, DAP Enschede, Blue4Green Enschede, LTO-Noord Zwolle. Gezocht wordt naar een gerenommeerde en financieel draagkrachtige Lead-partner. Verondersteld wordt dat de UNI-Osnabrück deze rol op zich zou moeten kunnen nemen. Ook wordt gezocht naar een partij die de administratie op zich kan nemen.
conclusies & aanbevelingen
Om allerlei redenen resulteren niet alle contacten in potentiële partners. Conclusie is dat een ruim netwerk opgebouwd moet worden, om tegenvallers op te kunnen vangen.
Een extern administratiebureau is kostbaar. Zo vraagt men al om een committment fee van elke partner, terwijl de slagingskans volgens hen gering is (enkele tientallen procenten).
4. Project Vliegas voor zoutcavernes Twente
doel
Doel is betrokkenen in en buiten Twente bewust te maken van de risico’s die vastzitten aan de verwerking van vliegassen en andere giftige restanten van het afvalverbrandingsproces in de ondergrond. Aanleiding is het plan van AkzoNobel BV en Twence BV om enkele reusachtige instabiele zoutcavernes in Twente zogenaamd bij wijze van proef op te vullen met deze afvalstoffen (Pilot Stabilisatie Cavernes Twente).
activiteiten & resultaten
AkzoNobel BV verwacht dat in mei de bestemminsgprocedure opstart en dat de MER daarbij openbaar wordt, maar stuurt onder embargo al de laatste versie van de milieueffectrapportage naar Huize Aarde. HA stelt op basis van dit document een hernieuwd “visie-document” op, dat uitmondt in een rapport dat voorlopig niet verspreid wordt, maar als basis dient voor o.a. een diapresentatie voor betrokkenen. Verder nodigt TC Tubantia HA uit een opiniestuk te schrijven, en meegewerkt wordt met een artikel in de NRC.
Coalitievorming
Huize Aarde legt contacten met twee Duitse belangengroepen rond zoutcavernes; een uit Epe en de ander uit Etzel. Ook in Nederland wordt naar dergelijke groepen gezocht. De groep “Laat het zout maar zitten” is echter moe-geprocedeerd en heeft zich opgeheven. Men stuurt nog wel een weinig inspirerend eindverslag (vele jaren lang procedureren zonder resultaat).
Belangrijke regionale belangengroepen als Vereniging tot Behoud van Twekkelo (VBT) en de natuur- en milieuclubs (Natuur- en Milieuraad Enschede (NMRE), Natuur- en Milieuraad Hengeko (NMRH), Natuur en milieu Overijssel) lijken begin 2014 nauwelijks op de hoogte van de giftigheid van het te door AkzoNobel en Twence in de ondergrond te verwerken afval. Het lijkt alsof men zich erbij heeft neergelegd. Het VBT maakt zich vooral zorgen om de lokatie van de installatie. HA stuurt het VBT dit jaar opnieuw een document met beknopt een aantal bezwaren over de plannen.. In de notulen van de ALV staat dit keer dat zware metalen en giftige stoffen in de ondergrond worden gebruikt, en dat men overweegt samen met Huize Aarde verder op te trekken.
Natuur en Milieu Overijssel (NMO) had in juni aan enkele NL deskundigen voor een second opinion over de kwestie gevraagd. De deskundigen bleken tijdens onderzoek door Huize Aarde echter geen kenners van zout, cavernes noch vliegas. Ook bleek dat de minister van EZ hun mening verdraaide: de geplande pilot zou de best beschikbare oplossing zijn. Volgens NMO is dit onjuist. Men schrijft in een mail over “misbruik door de minister”, maar onderneemt echter geen stappen op rectificatie.
Olielekkage & politiek
In april komt nabij Gronau en Epe, net over de grens bij Enschede, olie uit een lekkende caverne-leiding aan de oppervlakte. Dit verandert mogelijk ook de situatie rond de (onstabiele) cavernes; het wordt nu mogelijk ook een politieke kwestie. De bemoeienissen van Huize Aarde met de stabilisatieplannen met giftig afval nemen toe. Dit lijkt een kans om ook bij de politiek aandacht voor de stabilisatie-pilot te vragen. De pogingen samen met de gemeente en provincie een hoorzitting over de kwestie te organiseren hebben echter niet het gewenste resultaat.
Huize Aarde was met provinciale staten en gemeente Enschede overeengekomen dat de hoorzitting over alle risico’s (olie, gas, afval, pekel) rond zoutkoepels zou gaan; dat burgergroepen en onafhankelijke deskundigen hier voorrang krijgen; en dat er opnamen van gemaakt worden die op internet beschikbaar blijven. Ook belangengroepen uit DU zouden voor de presentaties uitgenodigd worden en een bijdrage in de reiskosten krijgen.
Huize Aarde vond onafhankelijke deskundigen in Frankrijk, Nederland en Duitsland. Provinciale statenleden komen met de naam van een VU-geoloog. Uiteindelijk blijkt dat de politiek adviseur van de provincie Overijssel andere deskundigen heeft benaderd en op het programma heeft gezet.
Op 17 december wordt uiteindelijk een hoorzitting over alleen olieopslag gehouden. Buiten de VU-geoloog zijn er geen onafhankelijke deskundigen. De geoloog kon, zo hij later stelt, niet voluit spreken. Wat was nu het doel van deze bijenkomst? Voor olieopslag in (stabiele) cavernes was de toestemming reeds vergund. Daar kon de hoorzitting niets aan veranderen. De vergunningenprocedure voor de stabilisatiepilot moet echter nog beginnen. Daar kon de hoorzitting nog invloed op uitoefenen. Een gemiste kans!
Van 28 t/m 30 september werd een driedaagse internationale conferentie van de Solution Mining Research Institute (SMRI) bijgewoond. Tijdens deze conferenties komen de caverne-deskundigen vanuit de hele wereld halfjaarlijks bijeen. Ook van AkzoNobel was een delegatie op de conferentie aanwezig. Veel wordt over de materie geleerd en belangrijke contacten gemaakt. Met een medewerker van het SodM wordt uitvoerig over de Twentse casus gesproken, en wordt Huize Aarde op kantoor uitgenodigd om dieper op de zaak in te gaan.
Conclusies & aanbevelingen
Van de hoorzitting op 17 december kan geleerd worden dat op de korte termijn gerichte politiek en ambtenarij in de organisatie van dat debat op een afstand moeten blijven. De rol van politicus tijdens het debat zal gelijk moeten zijn aan die van de burger. De discussie zal direct voor ieder geopend moeten worden; geen verdelen en afschuiven van onderwerpen, maar alle deskundigen tegelijk aan kunnen spreken zodat ze elkaar direct aan kunnen vullen.
Huize Aarde besluit andere, minder politiek afhankelijke, partners voor een kennisuitwisseling en debat over de stabilisatiepilot te zoeken. Deze bijeenkomst zal eind 2015 op de Universiteit Twente plaats moeten nemen. Het Studium Generale wordt hiertoe benaderd. Meer deskundigen, waaronder ethici van de techniek, worden benaderd om zoveel mogelijk invalshoeken het thema te laten belichten.
5. Financiën
De inkomsten over 2014 bedroegen € 39.615 en de uitgaven € 31.324. De totale reservering voor 2015 bedraagt € 34.847. De inkomsten bestonden voornamelijk uit een subsidie van het Ministerie van Economische Zaken voor deelname aan PACMEM (zie §1). De reservering voor 2015 zal besteed worden aan de lopende kosten die gemaakt worden voor de ontwikkeling van nieuwe projectvoorstellen, en de voorbereidingen van een symposium over de verwerking van vliegas in zoutcavernes (zie § 4).